Jak powstał bursztyn bałtycki?

Jak powstał bursztyn?

Ponad 40 milionów lat temu…

…w epoce zwanej eocenem, na terenie gdzie teraz rozciąga się Morze Bałtyckie, istniał kontynent zwany Fennoskandią. W tym samym czasie tereny części dzisiejszych ziem polskich pokrywało płytkie morze eoceńskie. Roślinność porastająca niegdyś Fennoskandię nazywamy dziś „lasem bursztynowym”.

Na tym pradawnym kontynencie panował ciepły i wilgotny klimat tropikalny, sprzyjający rozwojowi roślin przez cały rok. W „bursztynowym lesie” nie było więc zmian pór roku. W wyższych partiach gór Fennoskandii rosły przede wszystkim drzewa iglaste, w tym dobrze nam znane: jodły, świerki, modrzewie, cyprysiki i tuje, a także rzadkie lub niespotykane już dziś sekwoje, sośnice czy cedrzyńce. W niższych partiach rosły natomiast sosny, palmy i dęby. Co ma wspólnego bursztyn z lasem? Otóż to żywica drzew porastających Fennoskandię przerodziła się z czasem… w bursztyn bałtycki.

Powstanie bursztynu bałtyckiego

Jedną z przyczyn żywicowania eoceńskich drzew z tak wielką intensywnością były prawdopodobnie wybuchy wulkaniczne. Żywicowanie było formą obrony drzew przed dużym zanieczyszczeniem powietrza (pyły i gazy wulkaniczne, popioły). Żywica wypływała w miejscach uszkodzenia drzew chroniąc je jednocześnie przed szkodliwym działaniem atmosfery. Żywica bursztynodajnych drzew gromadziła się wewnątrz pni, w miejscach uszkodzeń tkanki, o formie dużych szczelin, a także bezpośrednio pod korą. Żywica wyciekająca na zewnątrz pnia zastygała w postaci tzw. nacieków zewnętrznych (kropli, sopli czy tzw. strupów).

Do spływającej po pniach żywicy dostawały się drobne kawałki roślin i ściółki leśnej oraz owady i drobne zwierzęta, żyjące na Ziemi w tamtych czasach. Lepka, wyciekająca z drzew żywica stała się więc pułapką dla owadów, pajęczaków czy wijów oraz bardzo rzadko dla większych zwierząt takich jak jaszczurki. Tak powstawały inkluzje w bursztynie. Wówczas na naszej planecie nie było jeszcze człowieka, wymarła już za to większość dinozaurów. Wynikało to m. in. z intensywnych zmian klimatycznych i wybuchów wulkanicznych. Czas narodzin bursztynu to zatem okres wielkich zmian w historii Ziemi. W powalonych na skutek tych zawirowań pniach bursztynodajnych drzew tkwiła żywica, która dostając się do ziemi utworzyła pierwotne złoża bursztynu bałtyckiego, nazywanego w nauce sukcynitem.

Drzewo macierzyste bursztynu bałtyckiego

Teorii na temat drzewa macierzystego żywicy bursztynu bałtyckiego było dotąd wiele. Od XIX wieku mówiono najczęściej o roślinie z rodziny sosnowatych (Pinus Succinifera). Obecnie jednak wielu badaczy przychyla się do teorii kanadyjskich naukowców wiążących powstanie bursztynu z modrzewnikiem (Pseudolarix Wehri). Jeszcze bardziej prawdziwa wydaje się być hipoteza, że drzewem macierzystym bursztynu bałtyckiego były wymarłe już drzewa z rodziny sośnicowatych (Sciadopityaceae) bliskie współczesnej sośnicy japońskiej (Sciadopitys). Wskazują na to kompleksowe badania fizyochemiczne, m. in. spektroskopii absorpcyjnej w podczerwieni i analizy morfologiczne. Do tych ostatnich można zaliczyć np. fakt obecności wśród inkluzji w bursztynie szpilek i szyszek, a także wygląd odcisków kory w bryłkach podkorowych i międzykorowych przypominające raczej sośnicę niż sosnę. Ciekawostką jest to, że inkluzja szpilki sosnowej w bursztynie ze zbiorów Muzeum Bursztynu w Jarosławiu jest najprawdopodobniej szpilką drzewa macierzystego bursztynu bałtyckiego!

Bursztyn bałtycki jest żywicą, która wyciekała z pradawnych drzew iglastych. Dlatego właśnie podpalony bursztyn pachnie lasem. Każda bryłka bursztynu bałtyckiego ma około 40 milionów lat i była świadkiem wielu przemian w historii naszej planety!

O powstaniu bursztynu bałtyckiego opowiada wystawa Las Bursztynowy w Muzeum Bursztynu w Jarosławcu, do zwiedzenia której serdecznie Cię zachęcamy!

Opracowanie naukowe i informacje źródłowe: prof. dr hab. Barbara Kosmowska-Ceranowicz, dr Anna Sobecka